Suốt một thời gian dài tôi không có những bộ váy của riêng mình. Váy của tôi trông như cái bao, được may lại từ những chiếc váy cũ của mẹ tôi, cũng là một kiểu váy trông như bao ấy. Trừ những chiếc váy mà mẹ tôi bảo chị Đô may cho tôi ra. Đô là một nữ quản gia không bao giờ rời bỏ mẹ tôi ngay cả khi mẹ tôi trở về Pháp, ngay cả khi anh cả tôi định cưỡng hiếp chị trong ngôi nhà công vụ ở Sa Đéc, ngay cả khi chị không được trả lương. Đô vốn được các bà xơ nuôi dạy, chị biết thêu và khâu xếp nếp, chị khâu tay như cách người ta đã không còn khâu từ hàng thế kỷ rồi, với những chiếc kim mảnh như sợi tóc. Vì chị biết thêu, mẹ tôi bảo chị thêu khăn trải giường. Vì chị biết khâu xếp nếp, mẹ tôi bỏa chị may cho tôi những chiếc váy xếp nếp, những chiếc váy có diềm, tôi mặc vào người như khoác bao, những chiếc váy lỗi mốt, lúc nào trông cũng trẻ con, hai hàng li phía trước và cổ lá sen tròn, hay là những băng vải ghép trên váy, hoặc những diềm vải viền chéo để làm ra vẻ đồ đặt may. Tôi mặc những chiếc váy này như khoác bao, với những chiếc thắt lưng làm biến đổi hình dạng váy, thế là những chiếc váy ấy trở thành vĩnh viễn.

Mười lăm tuổi, cơ thể mảnh mai, gần như gầy còm, bộ ngực vẫn còn trẻ thơ, thoa phấn hồng nhạt và bôi son đỏ. Và lại thêm cái kiểu trang phục có thể khiến mọi người phải bật cười, nhưng không ai cười hết ấy. Tôi thấy rõ là mọi thứ đều đã có. Mọi thứ đều đã có nhưng vẫn còn chưa có gì quyết định, tôi thấy điều đó trong mắt, tất cả đã có trong mắt. Tôi muốn viết. Tôi đã nói với mẹ tôi: điều mà con muốn là viết. Lần đầu không có câu trả lời. Thế rồi mẹ tôi hỏi: viết cái gì? Tôi nói viết sách, viết tiểu thuyết. Bà xẵng giọng nói: cứ làm xong cái bằng thạc sĩ toán đi rồi muốn viết gì thì viết, mẹ sẽ chẳng còn dây vào chuyện đó nữa. Bà phản đối, chuyện đó không đáng, đó không phải là công việc, đó chỉ là trò đùa – sau này bà sẽ nói với tôi: đó là một suy nghĩ trẻ con.

Cô bé đội mũ phớt, đứng trong ánh sáng phù sa của dòng sông, một mình trên boong phà, tay chống vào lan can. Chiếc mũ đàn ông nhuộm hồng toàn cảnh. Đó là màu duy nhất. Dưới ánh mặt trời mù sương của dòng sông, mặt trời oi ả, đôi bờ nhạt nhòa đi, dòng sông dường như chảy đến chân trời. Sông âm thầm trôi, không một tiếng động, như máu chảy trong cơ thể. Không có gió trên mặt nước. Tiếng máy nổ của phà, tiếng ồn duy nhất trong khung cảnh, tiếng ồn của một động cơ cũ kỹ long sòng sọc với những thanh truyền mòn vẹt. Chốc chốc, thoảng qua những cơn lốc nhẹ, vọng đến những giọng nói. Rồi tiếng chó sủa, vang lên từ bốn phía, từ sau làn sương mù, từ khắp các làng quê. Cô bé quen ông lái phà từ thuở nhỏ. Ông lái phà mỉm cười với cô và hỏi thăm cô về bà hiệu trưởng. Ông nói rằng thường thấy bà đi ngang qua vào ban đêm, rằng bà thường đi sang khu đất bên Cao Miên. Mẹ tôi vẫn khỏe, cô bé nói. Bao quanh phà là dòng sông, nước đầy ăm ắp, nước sông chảy xuyên qua những ruộng nước tù đọng của các cánh đồng lúa, hai loại nước chẳng hòa lẫn vào nhau. Sông cuốn theo nó tất cả những thứ mà nó găp từ Tônglêsáp, từ miền rừng Cao Miên. Nó mang theo tất cả những gì giạt tới, những mái nhà tranh, những cánh rừng, những đám cháy đã bị dập tắt, những con chim chết, những con chó chết, những con hổ, những con trâu, những con vật chết đuối, những người chết đuối, những con mồi giả, những mảng bèo tây kết lại, tất cả chảy ra Thái Bình Dương, không một thứ nào có thời gian để chìm, tất cả đều bị cuốn theo cơn cuồng phong thẳm sâu và quay cuồng của dòng sông chảy phía dưới, tất cả đều lềnh bềnh ở bên trên sức mạnh của dòng sông.

Tôi đã trả lời mẹ rằng điều mà tôi muốn hơn hết là viết, không phải là điều gì khác ngoài việc đó, không phải là điều gì khác cả. Bà ghen tỵ. Không có câu trả lời, một cái nhìn thoáng qua rồi chuyển hướng ngay, cái nhún vai nhẹ, khó quên. Tôi sẽ là đứa con đầu tiên ra đi. Phải đợi thêm vài năm nữa thì bà mới mất tôi, mới mất con bé ấy, đứa con gái ấy. Về lũ con trai thì chẳng có gì đáng lo. Nhưng con bé này, bà biết, sẽ có ngày nó ra đi, nó sẽ có cách để ra đi được. Nó xếp thứ nhất về môn tiếng Pháp. Ông hiệu trưởng trường trung học nói với bà: thưa bà, con gái bà xếp thứ nhất về môn tiếng Pháp. Mẹ tôi chẳng nói gì, chẳng nói gì hết, bà không hài lòng vì không phải là mấy đứa con trai bà mới là những người xếp thứ nhất về môn tiếng Pháp, thật tệ bạc, mẹ tôi đấy, người mà tôi yêu thương đấy, bà hỏi: thế còn môn toán thì sao? Trả lời: chưa được bằng như vậy, nhưng rồi sẽ được thôi. Mẹ tôi hỏi: bao giờ thì được? Trả lời: bao giờ mà cô ấy muốn, thưa bà.

Mẹ tôi, người mà tôi yêu thương cái điệu bộ lố lăng, không thể tưởng tượng nổi của bà với những đôi tất dài bằng coton đã được chị Đô mạng lại, ở xứ sở nhiệt đới mà bà vẫn tưởng là phải đi tất dài mới ra dáng là bà hiệu trưởng, những bộ váy áo thảm hại, quái dị của bà được chị Đô mạng lại, bà vẫn như vừa mới bước ra từ cái trang trại vùng Picardie đầy những chị em họ của bà, bà dùng mọi thứ cho đến hỏng thì thôi, bà tin rằng cần phải như vậy, cần phải dùng cho đích đáng, những đôi giày của bà, những đôi giày của bà mòn vẹt gót, bà bước đi xiêu vẹo, đau đớn, tóc bà bị kéo căng và cuộn chặt lại thành một búi như phụ nữ Tàu, bà làm chúng tôi phát ngượng, bà làm tôi phát ngượng trên con phố trước trường trung học, khi bà đi đến trong chiếc xe B.12 của mình trước trường trung học ai cũng phải nhìn, bà thì chẳng nhận thấy gì cả, chẳng bao giờ, bà là cứ phải đem giam lại, đem đánh, đem giết đi thì mới được. Bà nhìn tôi, bà nói: có thể mày sẽ thoát ra được đấy. Ngày ngày và đêm đêm, ý nghĩ đó được củng cố. Không phải là cần đạt đến một cái gì đó, mà là cần phải thoát ra khỏi chỗ của ta hiện tại.

Khi mẹ tôi vui vẻ trở lại, kho bà ra khỏi cơn tuyệt vọng, bà phát hiện ra chiếc mũ đàn ông và đôi giày dát kim tuyến vàng. Bà hỏi tôi đó là cái gì vậy. Tôi nói có gì đâu. Bà nhìn tôi, bà thích cái đó, bà mỉm cười. Được đấy chứ, bà nói, cái này hợp với con ra phết đấy, trông khác đi. Bà không hỏi có phải bà là người đã mua những thứ này không, bà biết rằng đó chính là bà. Bà biết rằng bà đủ sức làm như vậy, rằng có những lần, những lần mà tôi đã kể, muốn lấy của bà cái gì cũng được, rằng bà không thể phản đối chúng tôi bất cứ điều gì. Tôi bảo bà: không đắt tí nào đâu, mẹ đừng lo. Bà hỏi mua ở chỗ nào. Tôi nói là ở phố Catinat, hàng hạ giá bán tháo. Bà nhìn tôi thân thiện. Hẳn là bà cho rằng việc con bé có trí tưởng tượng như vậy, biết sáng tạo ra cách ăn mặc như vậy, là một dấu hiện đáng an tâm. Không những bà chấp nhận cái trò hề này, cái sự trái khoáy này, bà, một phụ nữ đoan trang như quả phụ, bận đồ xám xịt như một nữ tu sĩ hoàn tục, mà cái sự trái khoáy này lại khiến bà thích thú.