Ban ngày, Tsangyang
Gyatso cực nhọc học tập kinh văn, không dám một phút lơ là. Chỉ vào lúc
đêm khuya, cả tòa cung điện yên tĩnh hẳn, Ngài mới dám lấy bút mực ra,
khẽ viết thơ tình. Con người chính là như thế, khi bạn có, có lẽ sẽ cảm
thấy tất cả chẳng quan trọng lắm. Sau khi mất đi, lại ngày mong đêm nhớ, mong mỏi một ngày đoạt về được báu vật thất lạc. Thật là mâu thuẫn,
nhưng không biết bắt đầu từ lúc nào, chúng ta đã thích mâu thuẫn như
vậy, bằng lòng vương vấn không thôi với những tâm tư mơ hồ.

Xin Lạt Ma đắc đạo,

Chỉ đường sáng cho tôi.

Do chẳng hồi tâm được,

Lại đến bên nàng rồi.

Khuôn mặt sư nghĩ mãi,

Chẳng hiện ra trong lòng.

Dung nhan nàng hiện rõ,

Dù có nghĩ hay không.

Chữ màu đen viết xong,

Nhòe bởi mưa và nước.

Tâm tư muốn viết ra,

Muốn xóa không xóa được.

Dù là như thế, Tsangyang Gyatso cũng không phải không hề động lòng đối với quyền lực. Trong tòa cung điện vĩ đại này, Ngài là Phật sống, vốn phải
có địa vị chí tôn và phong lưu vương giả, thống trị muôn dân trăm họ.
Nhưng giờ đây, trong không gian rộng lớn này, Ngài không có cả tư cách
nói chuyện. Ngài khát khao thời gian ba năm sớm qua đi, bản thân có thể
chủ trì chính sự, trong điện lớn uy nghiêm này, cất lên tiếng nói của
mình. Không phải Tsangyang Gyatso tham luyến quyền quý, trong cục thế đã không thể thay đổi, Ngài chỉ biết cúi đầu khuất phục. Đã không thể trở
lại được như trước, Ngài cũng không thể đắm chìm trong hiện tại, Ngài là Phật sống, cần tuân theo phương thức của Phật sống để tiếp tục sinh
tồn.

Do đó, ba năm nay, Tsangyang Gyatso dù không quên được ngày
tháng tươi đẹp của quá khứ, không quên được người tình mơ xanh ngựa gỗ,
nhưng Ngài cũng sống rất tỉnh táo. Ngài hiểu được sâu sắc, chỉ có học
tập thành tựu, Đệ Ba Sangye Gyatso mới giao phó chính quyền cho Ngài.
Cuộc sống như chim trong lồng ba năm khiến Ngài cảm thấy linh tính còn
lại trên người mình đang dần dà mất đi, tình cảm mãnh liệt đối với cuộc
sống ngày trước cũng lặng lẽ nhạt dần. Tsangyang Gyatso giống như một
cây cỏ khô, cần ánh nắng và mưa móc tưới nhuần mới có thể sống lại. Đúng vậy, Ngài khát khao sống lại, khát khao thật sự ngồi trên ngai Phật cao ngất, bàn việc với các sư trong điện lớn, lắng nghe tiếng nói của muôn
dân, dùng sức mạnh của mình, giải nạn trừ lo cho họ.

Mùa hoa nở đã qua,

Ong chớ nên rầu rĩ.

Duyên yêu nhau đã tận,

Ta cũng chẳng sầu bi.

Nếu duyên phận quả thật đã hết, cũng không cần quá đỗi bi thương. Cứ đem ký ức chôn chặt đáy lòng, lúc không người, một mình trầm tư, tưởng tượng
từng vui vẻ bên nhau, chỉ là ngắn ngủi đến nỗi giống như một lần hoa nở. Hoa lỡ mất mùa nở rộ, vẫn còn có năm sau, duyên phận Ngài bở lỡ, có thể tìm lại được không? Không thể nghĩ ngợi nữa, một người quá đỗi chìm đắm trong ngày hôm qua là tự chuốc lấy đau khổ. Nếu đời này Tsangyang
Gyatso đều không thể rời cung Potala, thế thì lối thoát duy nhất của
Ngài, chính là giải thoát bản thân. Hồng trần và cõi Phật, cách nhau một dãy núi, một dòng sông, Ngài hoặc là tung người nhảy qua, hoặc là ngồi
thuyền vượt sông.

Tuy nhiên, Tsangyang Gyatso cuối cùng cũng chịu đựng qua ba năm, gian khổ ba năm, trói buộc ba năm, Ngài phải chăng nên phá kén mà ra? Làm một chú bướm đẹp đẽ tự tại, kiêu ngạo nhẹ nhàng bay
lượn giữa trăm khóm hoa. Dẫu là một đám mây trôi, không gốc không rễ, ít nhất cũng có thể trời cao biển rộng. Mười tám tuổi, cũng đã chờ đến
mười tám tuổi, đây là tuổi Đạt Lai Lạt Ma tự mình chấp chính. Tsangyang
Gyatso mười tám tuổi đã từ một thiếu niên anh tuấn trở thành một thanh
niên trí tuệ sáng suốt, đọc kinh niệm Phật ba năm khiến Ngài thoát khỏi
bản tính hoang dại của thảo nguyên, có học thức thâm thúy.

Nhưng
vì sao Sangye Gyatso cứ lần lữa không chịu giao quyền trượng đến tay
Ngài? Ngồi trên ngai Phật của cung Potala, dù ngày nào cũng có người rạp mình dưới chân Ngài, nhưng Ngài trước sau như một, không có mảy may
quyền lực chấp chính. Ngài vẫn là con cờ do Sangye Gyatso sắp xếp, so
với lúc trước, càng thêm nhu nhược, càng thêm bó tay hết cách. Chẳng lẽ
chính sự rối rắm khiến Sangye Gyatso bận đến nỗi quên mất hay sao? Y làm sao có thể quên cơ chứ? Nhẫn nại ba năm, nói quên liền một nét bút sổ
toẹt hết thảy như thế hay sao?

Không, Sangye Gyatso không hề
quên, nếu y thật sự quên, Tsangyang Gyatso vẫn phải nhốt mình trong
phòng đọc kinh niệm Phật, chứ không thể ngồi trên điện lớn, lắng nghe
các sư lễ bái. Tất cả những điều này chẳng qua là cảnh giả, vì Sangye
Gyatso sẽ ở sau lưng giả vờ cùng Tsangyang Gyatso bàn bạc chính sự; trên thực tế, quyền quyết định vẫn nắm chắc trong tay Sangye Gyatso. Hơn nữa y thường vẫn nhắc đến vấn đề trả lại quyền cho Ngài, chỉ là mỗi lần
Tsangyang Gyatso ngẩng đầu mong đợi, cuối cùng đều kết thúc bằng thất
vọng.

Tsangyang Gyatso trẻ tuổi không biết nên đòi một lời giải
thích với ai. Nhìn Phật cầm hoa mỉm cười[2], Ngài cũng cười, chỉ là Ngài cười một cách ẩn nhẫn, cười một cách bất lực, cười một cách hoàn toàn
không có vẻ ung dung và ôn hòa của nhà Phật. Ngài là vua của cung
Potala, chỉ là trên sân khấu không ai hỏi han, một mình đạo diễn một màn kịch buồn vui vô thường.

[2] Cầm hoa mỉm cười (Niêm hoa vi
tiếu): là một giai thoại thiền, ghi lại sự kiện Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đưa cánh hoa lên khai thị, tôn giả Ca Diếp mỉm cười. Đây là biểu thị
cho pháp môn lấy tâm truyền tâm, một pháp môn siêu ngôn ngữ, siêu văn
tự. Trong pháp môn này chỉ có sự giao cảm, rung động giữa hai tâm thức
thầy và trò, và hai tâm thức này đã đồng nhất. Đó là cái tâm vi diệu
Niết bàn.